بهترين شيوه حفظ قرآن كريم
شكي نيست كه افراد مختلف داراي شرايط و ويژگيهاي متفاوتي مي باشند و هر كس با شناختي كه از ظرفيت و استعداد خود دارد مي تواند بهترين شيوه ها را برگزيند. اما شايسته است تا به نكاتي كه در خلال سالها تجربه و ممارست به دست آمده است و بيشترين سهم را در حفظ دارند به طور خلاصه اشاره شود.
1- روش حفظ:
به سه شيوه مي توان آيات را حفظ كرد
الف ـ از طريق تكرار و تمرين.
ب ـ با استفاده از نوارهاي ترتيل.
ج ـ با نوشتن آيات.
ولي از ميان اين سه شيوه اول توصيه مي شود. اما نكته اي كه ذكرش لازم است و به حفظ كردن كمك فراوان مي كند اين است كه هدف فرد نبايد تنها اكتفا به حفظ قرآن باشد بلكه با خود اينگونه فكر كند كه علاوه بر قرآن مثلاً نهج البلاغه را هم حفظ خواهم كرد. اگر چنين هدفي را تعقيب كند و پشتكار و استمرارش را با مدد از توفيقات الهي همراه سازد مي تواند قرآن كريم را زودتر حفظ كند و در عين حال از ادامه كار خسته نشود. چنانكه اين امر در طي كردن مدارج مختلف تحصيلي نيز صادق است. دانش آموزي كه به مراحل عالي تر فكر كند موفق تر از ديگر دانش آموزي است كه اين انديشه را در سر ندارد.
2- شرايط حفظ:
شرايط حفظ را به دو دسته فردي و عمومي مي توان تقسيم كرد:
اول شرايط فردي:
1-هر كس در اوايل حفظ بايد به طبيعت خودش مراجعه كند و سپس با سه حالت صوتي قوي، متوسط و ضعيف تمرين كند و همينطور از نظر آهنگ خواندن به صورت تند و كند و متوسط تمرين كند و بعد هر كدام از نظر كيفي و كمي براي او بهتر بود و با طبيعتش سازگاري بيشتري داشت همان را انتخاب كند و ادامه دهد. مثلاً فرض كنيد مي خواهيد سوره هاي نبأ و نازعات و عبس را حفظ كنيد. سوره نبأ را با صورت قوي و از نظر آهنگ به صورت تند تكرار كنيد. سوره نازعات را با صوت متوسط و آهنگ متوسط تمرين كنيد و سوره عبس را با صوت ضعيف و آهنگ كند قرائت كنيد و بعد هر كدام از اين سه طريق با طبيعت شما سازگارتر بود و زودتر و آسانتر توانستيد حفظ كنيد همان را ادامه دهيد. ولي تجربه نشان داده است كه اگر صوت و آهنگ خواندن هر دو متوسط باشد بسيار نيكو بوده و شخص زودتر به نتيجه مي رسد.
اينكه گفته مي شود صوت و آهنگ متوسط بهتر است به اين خاطر است كه حفظ كردن، تكرار و تمرين زياد لازم دارد و ممكن است انسان بعد از مدتي دچار ناراحتي حنجره و يا ناراحتيهاي ديگر شود و يا ممكن است زود خسته شود و يا نيازمند صرف وقت زياد باشد و در نتيجه كم حفظ كند. و آهنگ نيز اگر تند باشد موجب مي شود كه هنگام تحويل دادن تند تحويل داده شود و اين با اصول حفظ منافات دارد و اساساً قرآن را بايد با تأمل و تدبر خواند.
3- حفظ قرآن بايد در مواقعي كه مغز انسان آرامش كامل دارد صورت گيرد تا در ذهن بماند. بنابراين دانش آموزي كه از كلاس درس بازگشته و يا كارگري كه از كار دست كشيده و يا طلبه و دانشجويي كه مدتي را مطالعه نموده است نبايد تمريناتش را شروع كند. نكاتي كه در آرامش فكري موثرند عبارتند از:
الف ـ مكان: جايي كه براي حفظ در نظر گرفته مي شود بسيار با اهميت است. بايد سعي شود مكاني انتخاب شود كه اشياء مختلف با نقش و نگار در ديد انسان نباشد چرا كه هر كدام ممكن است اشتغالاتي را در ذهن ايجاد كند. بنابراين توصيه مي شود كه حتي الامكان تمرينات خود را در مكان ثابتي انجام دهيد چون تغيير مكان از تمركز حواس مي كاهد. ونيز توصيه مي شود اگر پرده و يا ديواري سفيد رنگ در مقابل قرار گيرد بهتر است زيرا در آرامش فكر موثر است.
ب ـ زمان: اوقاتي كه انسان از آرامش ذهني برخوردار است عبارت است از اول صبح و قبل از طلوع آفتاب. زيرا انسان با استراحت در شب آرامش فكري و روحي خود را بازيافته است و خداوند نيز مي فرمايد:
وجعلنا نَوْمَكُمْ سُباتاً .
و خواب شما را وسيله آسايش قرار داديم.
و يا در جاي ديگر مي فرمايد:
اللهُ الّذي جعَل لكُم اللّيلَ لِتسكُنوا فيه و النّهارَ مُبصراً .
خداوند براي شما شب را قرار داده است تا در شب سكني و آرامش بگيرد و قرار داده است بر شما روز را تا بيدار باشيد و به تلاش و فعاليت بپردازيد.
براي تحقق اين منظور بهتر است شبها زودتر به خواب رويم تا بتوانيم صبحها زودتر برخيزيم.
ج ـ پرهيز از اشتغالات غير ضروري: از آنجايي كه حافظ قرآن بيش از هر چيز نياز به آرامش روحي و رواني دارد، بايد سعي كند خود را كمتر در معرض اشتغالات متفرق قرار دهد. البته اگر اتفاق پيش بيني نشده اي روي دهد بايد تا غلبه كردن و به فراموشي سپردن آن و تسلط بر اعصاب و روان كار حفظ را به تأخير انداخت و سپس با آرامش خاطر كار را دوباره شروع كرد.
د ـ داشتن نظم در كارها: عدم رعايت نظم در مسايل و كارهاي روزمره گاهي اشتغالات، نگراني ها و اضطرابهاي فراواني را به بار مي آورد. مثلاً دانش آموزي كه جاي كتابها و دفتر هايش مشخص نيست يا مشخص است ولي آنها را جاي خود قرار نمي دهد. ممكن است گم شدن يك جزوه درسي روزها و هفته ها آرامش فكري او را سلب كند. و نيز رعايت نظم در حفظ قرآن ضروري است و اين خود داراي ابعاد متفاوتي است.
اول: وقت را مشخص كنيم و ديگر آن را تغيير ندهيم و هر روز بر طبق همان وقت مشخص به چفظ قرآن بپردازيم و مانند نمازي كه در وقت معين خوانده مي شود به رعايت آن پاي بند باشيم.
دوم: بهتر است در موقع راه رفتن به حفظ قرآن نپردازيم چون عوارض مطلوبي ندارد.
سوم: تا آخر عمر تكرار محفوظات را ادامه دهيم.
چهارم: كم ولي با كيفيت خوب حفظ كنيم. گاهي بعضي به يكباره روي ذهن خود فشار مي آورند و تا مدتي موفقيتهايي را دارند اما بعد خسته مي شوند و حفظ را كنار مي گذارند. بايد بر طبق استعداد و وقت برنامه ريزي، و به آن دقيقاً عمل شود.
3- يكي ديگر از شرايط فردي غذاي مناسب و متوسط خوردن است كه در حفظ نقش موثري دارد. اين سخن به معني تشويق به پرخوري نيست بلكه منظور غذاي مطبوع و به موقع خوردن است. كوتاهي در اين مورد گاهي باعث ايجاد عوارضي مي شود در حالي كه در قرآن كريم آمده است:
فَلْينظُر الإنسانُ الي طَعامِه .
و بعضي در تفسير آن گفته اند مراد آن است كه انسان بايد در نوع غذا و طعم و بهداشت آن دقت نمايد. و در پارهاي احاديث نيز تاكيد شده است كه صبح بايد غذايي كامل خورد و شب غذايي سهل الهضم. و اگر دو عامل تغذيه و بهداشت توسط انسانها رعايت شود از بسياري بيماريها جلوگيري به عمل مي آيد.البته بايد دانست كه پرخوري نيز باعث از كار افتادگي ذهن مي شود، همانگونه كه كم خوري زياد آمادگي ذهني را كاهش مي دهد. چرا كه جسم و روح با يكديگر در ارتباطند و نخوردن غذاي مناسب روح و ذهن را به دنبال جسم دچار ناراحتي و اختلال مي كند. و خلاصه در تناول غذا از افراط و تفريط بايد دوري كرد.
دوم شرايط عمومي:
1- براي حفظ كردن بايد از يك قرآن مشخص استفاده شود تا آخر تعويض نگردد. در اين رابطه بهترين چاپها، چاپ طاهر خوشنويس است. البته از نوع متوسط آن و بدون ترجمه. زيرا اگر قرآن بزرگ باشد گرچه در موقع تمرينات و حفظ كردن ممكن است مفيد باشد اما در موقع ارائه دادن به مشكلاتي برخورد مي كنيم زيرا هنگام ارائه دادن بايد صفحه اي طويل را در ذهن مجيم كنيم و بعد بخوانيم و اين امر دشواري است. از سويي ديگر قرآن مورد حفظ نيز نبايد كوچك باشد زيرا فواصل خطها با هم نزديك است و در موقع تمرين براي اعصاب و چشم ضرر دارد و نيز در موقع تحويل دادن خطوط فشرده و نزديك به هم با هم اشتباه مي شود. كساني كه از قرآن كوچك استفاده مي كنند تا بتوانند در راه تمرين كنند بايد بدانند كه اين كار غير اصولي است و براي چشمها و اعصاب بسيار مضر است. بعضي گمان مي كنند با اين كار حداكثر استفاده را از اوقات خود مي برند در حالي كه قبلاً درباره نظم توضيح داديم كه اگر مرتب و طبق برنامه و نظم قرآن حفظ شود نيازي به تمرين در راه نخواهد بود. علاوه بر اينكه اينكار ممكن است باعث غفلت و بي خبري از محيط اطراف شود كه اين خود عوارض و حوادثي را به دنبال دارد و گاه باعث ترديد و اشتباه در حفظ و تمرين آيات مشابه نيز مي گردد. وعادت كردن به حالت ترديد در آينده موجب وسوسهاي مختلف خواهد بود. علاوه بر اين همه چه بسا اين كار بي حرمتي و هتك قرآن نيز باشد. البته در مسافرت و هنگامي كه شخص در ماشين يا هواپيما و يا قطار بسر مي برد تنها مي تواند محفوظات خود را تكرار كند كه اين كار هم باعث تسلط بيشتر خود شخص و استفاده از وقت طولاني شده و هم عاملي براي تشويق ديگران به قرآن كريم است. اما اينكه قرآن مورد استفاده براي حفظ بدون ترجمه باشد از اين جهت است كه احتمال دارد توجه به معاني خللي به امر حفظ برساند. البته پس از حفظ قسمت مورد نظر، توجه به معاني بسيار عالي است ولي در هنگام حفظ كردن از تمركز حواس مي كاهد زيرا وقتي ذهن در مسير حفظ كردن واقع مي شود آيات به سهولت حفظ مي شود و با كوچكترين توقفي آن سرعت از بين مي رود و ذهن حالت كندي به خود مي گيرد. نگاه كردن به ترجمه در مرحله اول و حفظ كردن آيات در مرحله دوم نيز موجب كندي حفظ خواهد شد زيرا هنگام حفظ كردن آيات ممكن است ذهن متوجه ترجمه شود و يا احياناً در ترجمه اي كه فرا گرفته شده دچار ترديد گردد. پس بهتر اين است كه بعد از حفظ كردن مورد نظر به مفهوم آيات پرداخته شود. مثلاً بعد از اتمام يك جزء به بررسي مفهوم آن پرداخت تا بتوان بهره اي كامل و جامع از آيات الهي برد. البته چنانكه بعداً به تفصيل خواهد آمد افرادي كه تسلطي بر ادبيات و مفاهيم قرآن كريم دارند به مراتب زودتر مي توانند قرآن را حفظ كنند تا افرادي كه اصلاً آگاهي از ادبيات و صرف و نحو مفاهيم قرآني ندارند. لذا اگر اول مقداري صرف و نحو فرا گرفته شود با سهولت بيشتري مي توان قرآن را حفظ كرد و طلّاب و دانشجويان معارف اسلامي از اين جهت يك گام پيشتازترند.
2- بايد شروع حفظ از اسامي سوره ها باشد به اين ترتيب كه اسامي سوره ها را در ابتدا ده تا ده تا تقسيم مي كنيم و بعد از حفظ كردن هر ده تا، ده تاي بعدي را شروع مي كنيم و در نهايت اسامي همه سوره ها را از اول تا آخر چندين بار تمرين و تكرار مي كنيم تا كاملاً در خاطر بماند. بعد از اين مرحله نوبت به حفظ خود شوره ها مي رسد كه پيشنهاد مي شود از جزء سي ام شروع شود يعني از سوره نبأ تا پايان جزء. علت اين پيشنهاد اين است كه سوره بقره طولاني است و بسيار دير به انتها مي رسد از اين رو ممكن است حافظ را ملول و دلسرد كند. اما در جزء سي سوره ها كوتاه است و زود حفظ مي شود و باعث تشويق و دلگرمي حافظ مي گردد و از درون احساس شادماني و نشاط مي كند و تصميم مي گيرد بيشتر و بهتر حفظ كند. مانند كسي كه قصد پياده روي دارد. اگر از روز اول خياباني طولاني را بپيمايد چون عادت به اين كار ندارد ممكن است خسته و يا اصلاً از پياده روي منصرف شود. اما اگر در ابتدا مسيري كوتاه را طي كند و تدريجاً بر آن بيفزايد نه تنها خسته نمي شود كه شوق خاصي به ادامه كار پيدا مي كند.
آنچه در حفظ كردن مهم است اين است كه ذوق و شوق هميشه باقي باشد. وقتي احساس كرديد خسته شده ايد به حفظ ادامه ندهيد. زماني به حفظ كردن بپردازيد كه كاملاً براي شما شيرين و جذاب باشد و در آن موقع است كه بهتر و زودتر حفظ مي كنيد.
3- براي حفظ هر سوره بايد در ابتدا سوره را تقسيم بندي كرد و اين مي تواند بر اساس داستانهاي يك سوره انجام شود كه در قرآنها پايان هر داستاني با علامت (ع) مشخص شده است. هر داستان را از اول هر آيه ده بار مرور مي كنيم . يعني اول، هر آيه را به صورت جداگانه ده بار تكرار مي كنيم تا داستان مورد نظر تمام شود. بعد از اتمام داستان مجدداً از اول تا آخر داستان را تكرار مي كنيم تا تسلط كامل پيدا شود و به همين ترتيب در قسمتهاي بعدي، و در پايان سوره دوباره از اول سوره تا آخر آن را تمرين و تكرار مي كنيم و در سوره هاي بعدي نيز همين روال را ادامه مي دهيم تا يك حزب كامل شود. بعد از اتمام يك حزب مجدداً از اول حزب شروع مي كنيم تا تسلط كامل بر يك حزب پيدا شود و به همين صورت جزء ها را تكرار مي كنيم.
اين نكته قابل توجه است افرادي كه مايل هستند قرآن را به صورت موضوعي حفظ كنند بايد كاملاً علامت (ع) را دقت كنند و مي توانند آيات مربوط به يك داستان را به خاطر بسپارند. ونيز كساني كه ذوق سخنراني دارند مي توانند از اين در زيبا و پر بار كردن سخنان خود بهره برند. گاهي مشاهده مي شود كه بعضي قرآن را از چپ به راست مي خوانند و اين كار را بسيار مهم مي دانند. اين عمل گر چه هنر است و خوب اما بهتر آن است كه قرآن را آن طور كه هست حفظ كنيم ودر عوض وقت را صرف يادگيري مفاهيم قرآن نمائيم تا لذت بيشتري ببريم و بتوانيم به آيات الهي عمل كنيم .
4- توصيه مي شود كه حافظ قرآن در هر مرحله از حفظ كه هست آنچه را حفظ كرده است براي فرد ديگري ارئه دهد تا او گوش دهد واغلاط او را تصحيح كند. اين روش باعث تسلط زياد حافظ مي شود و اين كار اگر در محيط خانه صورت گيرد مي تواند عامل موثري در گرمي خانواده و جذب آنان به سوي قرآن باشد. اين كار را به صورت مباحثه هم مي توان انجام داد به اين شكل كه شما آيه اي را بخوانيد ودوست شما آيه بعدي را و همينطور تا سوره تمام شود و يا شما قسمتي از سوره را بخوانيد و دوست شما قسمت ديگري از سوره را و اين كار نقش موثري در تثبيت آموخته ها دارد.
5- فشار آوردن يكباره روي مغز كار صحيحي نيست بلكه بايد با برنامه ريزي منظم و پشتكار و تداوم به گونه اي حركت كرد كه بتوان تا آخر كار را به پايان آورد چرا كه حفظ قرآن مشكل است ولي نگهداري محفوظات مشكلتر. بعضي افراد در ابتدا شوق فراوان دارند و مثلاً روزهاي اول پنج ساعت وقت صرف مي كنند اما بعد تا مدتي هيچ تمرين ندارد و سپس مجدداً چند ساعت به كار مشغول مي شوند وبعد هيچ. بايد تاكيد كرد كه برنامه ريزي درست وپشتكار است كه موفقيتهاي چشمگير را به ارمغان مي آورد.
6- در حفظ آيات مشابه بايد بسيار دقت شود و حفظ اينگونه آيات نيازمند تكرار و تمرين زياتري است. مثلاً اگر آيات معمولي را ده بار تكرار مي كرديم هر يك از آيات مشابه را بايد بيست بار تكرار كرد.
بعضي از آيات بدين شرح است:
و در سوره هود آمده است:
و إِلي عادٍ أخاهُم هُوداً قالَ يا قَومِ اعبُدوُا اللهَ مالكُم من اِله غيرُه إنْ انتم إلاّ مُفترونَ .
و در سوره اعراف مي خوانيم كه:
و إلي عادٍ أخاهُم هُوداً قالَ يا قَوم اعبُدوا اللهَ مالكُم مِنْ إلهٍ غيُره أفلا تَتقونَ .
ونيز در همين سوره مي خوانيم:
و إلي ثمود أخاهُم صالحاً قالَ يا قَومِ اعبُدوا اللهَ مالكُم مِنْ إلهٍ غَيرُه قد جائْتكُم بَيّنةٌ مِنْ رَبَّكْم…
و يا مثلاً در سوره هود آمده است:
قالُوا يا صالحُ قد كنتَ فينا مرجُوّاً قَبْل هذا أتنهانا اَنْ نعبدَ ما يَعْبدُ اباؤُنا و إنَّنا لَفِي شكٍّ مما تَدْعُونَا اليه مريبٌ .
و در سوره ابراهيم آمده:
الم يأتكُم نَبَؤُا الذّين من قَبلِكُم قوم نوحٍ و عادٍ و ثمودَ… و قالوا إنّا كَفرنا بما اُرْسِلْتُم به و إنا لَفِي شَكٍّ ممّا تَدْعُونَنا اِليْه مُريبٍ .
و يا در سوره قصص مي خوانيم:
و أنْ اَلْقِ عصاكَ فلّما رَءاها تَهتزُّ كانَّها جانٌّ وَلّي مُدْبِراً و لَمْ يُعَقِّب يا موسي اَقْبِل و لا تخف إنّك من الا منينَ .
و در سوره نمل نيز آمده است:
وَ اَلْقِ عَصاك فلّما رَءاها تَهتزُّ كانَّها جانٌّ وَلّي مُدبراً و لَمْ يُعَقِّبْ يا موسي لا تَخفْ إنّي لا يَخافُ لَديََّ المُرسَلُونَ .
در مورد حفظ اين قبيل آيات فقط تكرار و تمرين فوق العاده توصيه مي شود و البته قبل و بعد آيه نيز مي تواند مقداري به سهولت حفظ آيات مشابه كمك كند.
در مورد اواخر آياتي كه با هم شباهت زياد دارند مانند:
و كانَ اللُه غَفوراً رَحيماً
و كانَ اللُّه عليماً حكيماً
و إن اللَّه كان غفوراً رحيماً
و إنّ الله كان عليماً خَبيراً
إنّ الله كانَ بما تَعلمُونَ خَبيراً
نيز همچنان توصيه مي شود كه زياد تكرار و تمرين شود و به علاوه معنا و مفهوم آيه هم مي تواند به حفظ درست اينگونه آيات كمك كند. اگر در آيه اي از معرفت و رحمت و گذشت خداوند بحث شده است آخر آيه معمولاً همان مضمون را دنبال مي كند مثلاً در سوره زمر خداوند خطاب به پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد:
قلْ يا عباديَ الذّينَ أسرَفُوا عَلي أنفُسِهِم لاتَقْنَطوا من رَحْمَةِ الله إنَّ اللهَ يغفِرُ الذُنُوبَ جَميعاً انّه هو الغفورُ الرحيم .
چنانكه ملاحظه مي شود جمله
انّ اللهَ يَغْفِرُ الذُنُوبَ جَميعاً
با
إنّه هو الغَفُور الرّحيم
كاملاً تناسب دارد.
7- گوش دادن نوارهاي ترتيل مي تواند در بالا بردن سطح تجويد و صوت و صوت و لحن موثر باشد. مثلاً مي توانيد در پايان يك جزء و در مواقع مناسب از نوار جهت تمرين محفوظات خود استفاده نماييد. بعضي مي گويند ما همراه با گوش دادن نوار بهتر مي توانيم حفظ نماييم. گرچه اين كار ممكن است، اما آن طور كه با تمرين و تكرار، آيات در ذهن جا مي گيرند و ذهن فعالتر مي شود و در موقع تحويل كار با سهولت بيشتري انجام مي شود، نوار نمي تواند موثر ياشد و ممكن است آيات زودتر از ذهن برود.
8- فراگيري صرف و نحو عربي در حفظ قرآن خصوصاً در حفظ آيات مشابه بسيار موثر است زيرا از نظر اعراب كلمات، اشتباهات كمتري پيش مي آيد مثلاً آيه
و اتَّقُوا يَوماً لا تَجْزي نَفسٌ عن نَفسٍ شَيئاً و لايُقْبَلُ مِنها شَفاعةٌ و لايُؤخَذُ مِنها عَدْلٌ و لا هُم يُنْصَرون .
براي كسي كه بداند فاعل يا مفعول و يا ظرف كدام است و اعراب هر يك چيست، به خاطر سپردن آيه آسانتر است از كسي كه هيچ چيز در اين رابطه نمي داند. كسي كه بداند مثلاً (يوماً) چون مفعول براي (اتقوا) است منصوب است در اينكه اعراب اين لفظ مرفوع است يا منصوب و يا مجرور دچار شك نمي شود و لذا در موقع تحويل دادن نيز دچار اشتباهات كمتري مي گردد. و يا در اعراب (نفسٌ) فرد آشنا به نحو عرب ميداند اين كلمه فاعل است و بايد مرفوع خوانده شود اما فرد نا آشنا به اين قاعده ممكن است در اعراب آن دچار ترديد شود.
و يا در سوره فصّلت خداوند مي فرمايد:
انّ الّذينَ كَفَروا بالذِكّرِ لَمّا جاءَهم و إنّه لكتابٌ عَزيزٌ .
كسي كه آگاهي از صرف و نحو عربي داشته باشد مي داند كه (إنّ) اسم و خبر مي خواهد و (إنّ) اسم خود را نصب و خبر خودش را رفع مي دهد و يا مي داند كه (بالّذكر) جار و مجرور است و نيز مي داند اعراب (عزيز) رفع است زيرا صفت براي (كتابٌ) است و صفت و موصوف در اعراب با هم مطابقت مي كنند. پس دانستن صرف و نحو، به مقدار زيادي مي تواند در سهولت حفظ قرآن به ما كمك كند و نيز در حفظ كردن آيات مشابه كمك خوبي باشد.
نظرات شما عزیزان:
:: موضوعات مرتبط:
قرآنی،
حفظ قرآن کریم،
،
:: برچسب‌ها:
حفظ,
روش حفظ,
حفظ قرآن,
حفظ قران, 
<-PollName->
آمار
وب سایت:
