مخارج حروف



تعریف: مخرج در لغت به معنای محل خروج و در اصطلاح تجوید مکانی در دستگاه تکلم است که حرف در آنجا تولید می شود.

طريق شناختن مخارج

براى اينكه قرآن مجيد بطور درست خوانده شود و حروف آن بصورت صحيح اداء گردد بايد مخارج حروف را بشناسيم . البته براى شناختن مخرج يك حرف، مي توانيم حرف مورد نظر را سا كن کرده و ماقبل آن همزه مفتوح قرار داده و تلفظ نماييم.

مانند : اَق – اَب – اَ ج .

مخارج به صورت های مختلفی تقسیم بندی می شوند، یکی از این تقسیم بندی ها به صورت زیر است:

به صورت کلی 10 مخرج برای حروف در نظر گرفته شده است که عبارتند از:

حروف حلقی: ( ه ء ع ح غ خ )

حروف لَهَوی ( ق ک ): برخورد انتهای زبان بزرگ با زبان کوچک( لهات).

حروف شَجری ( ج ش ی ): از طریق فاصله مختصری که بین سطح زبان و سقف دهان ایجاد می شود.

حروف لَثَوی ( ظ ذ ث ): برخورد مختصر نوک زبان با نوک دندانهای ثنایای بالا.

حروف ذولَقی ( ل ر ن ): برخورد سر زبان با لثه دندانهای بالا.

حروف نِطعی ( ت ط د ): برخورد نوک زبان با برجستگی های روی لثه دندانهای ثنایای بالا.

حروف اَسَلی ( س ز ص ): نزدیک شدن نوک زبان به پشت دندانهای ثنایای پایین.

حرف ضِرسی( ض ): برخورد کناره زبان( چپ یا راست ) با دندانهای اضراس.

حروف شَفَهی ( ب م ف و ): حروفی که توسط لبها تولید می شوند.

حروف جَوفِی ( _َ ا ، _ِ ی ، _ُ و ): جَوف یعنی فضای خالی حلق و دهان.

* نوع دیگری از تقسیم بندی مخارج حروف:

مخارج تفصيلى حروف (17) است كه ذيلاً توضيح مي شود:

( ء ، ه ) : سر سينه و آخر حلق

( ع ، ح ) : وسط حلق

( غ ، خ ) : آغاز حلق

(ق) : قسمت آخر زبان و كام

( ك ) : آخر زبان و كام كمى از قاف پائين تر

( ج ، ش ، ی ) : و سط زبان و كام

( ض ) : طرف زبان ودندان های اضراس بالا

( ل ) : كمى طرف زبان تا سر زبان و آخر انياب بالا

( ن ) : سر زبان با آخرثناياى بالا

( ر ): سر زبان كمى عقبتر گشته، پشت ثناياى عليا

(د ، ت ، ط) : سر زبان و آخر دندان های رباعیات بالا

(ذ ، ظ ، ث) : سر زبان و نوك دندان های ثناياى بالا

(ز ، س ص) : سر زبان و نوك دندان های ثناياى سفلى

(ف) : سر ثناياى عليا و شکم لب پائين

( و ، ب ، م ) : شفتين ( لبها )

( غنه ) : خَيشوم ( آخر بينى )

حروف مد ( _َ ا ، _ِ ی ، _ُ و ) : فضاى داخل حلق و دهان






اين حرف از حروف حلقي است، در اصل محل ایجاد حرف همزه حنجره است که با برخورد تارهای صوتی حنجره، حرف همزه تولید می شود.

حرف همزه به خاطر سختی در تلفظ به اثقل الحروف ( سنگین ترین حروف ) مشهور است.

باء

اين حرف از حروف شفوي( لَبی ) است كه از برخورد قسمت بین خشکی و تَری دو لب به يكديگر تلفظ مي شود.

تاء

اين حرف از حروف نِطعي است كه از برخورد روي سر زبان به برجستگی های بالاي دندانهاي پيشين بالا « كمي متمايل به طرف سقف دهان» تلفظ مي شود.

ثاء

حرف ثاء از برخورد سر زبان به نوك دندانهاي پيشين بالا تلفظ مي شودو به دليل نزديكي مخرج آن به لثه هاي دندانهاي پيشين بالا به حرف لثوي مشهور است.

جيم

حرف « جيم » ما بين وسط زبان و وسط سقف به تلفظ در مي آيد . و به دليل آنكه محل خروج حرف جيم شكاف دهان مي باشد به حرف شَجًري مشهور است.

حاء

اين حرف نيز از حروف حلقي است حرف حاء از وسط حلق به همراه غلظت و گرفتگي صدا كه ويژه اين حرف مي باشد تلفظ مي گردد .

خاء

حرف خاء از ادني الحلق يعني نزديكترين نقطه حلق به دهان به همراه كمي گرفتگي( خش و لرزش ) صدا تلفظ مي گردد. اين حرف نيز به حرف حلقي مشهور است.

دال

اين حرف يكي از حروف نطعي است كه از برخورد روی سر زبان به بالای دندان های ثنایای بالا کمی متمایل به طرف سقف دهان تلفظ می شود.
ذال

حرف ذال از برخورد سر زبان به نوك دندان هاي پيشين بالا تلفظ مي شود و به دليل نزديكي مخرج آن به لثه هاي دندانهاي پيشين بالا آن را لثوی گویند.

راء

اين حرف از برخورد سر زبان به لثه دندانهاي پيشين بالا تلفظ مي شود و بدليل آنكه تيزي سر زبان در تلفظ آن دخالت دارد به حرف ذولقي مشهور است.

زاء

اين حرف از نزديك شدن سر زبان به پشت دندانهاي ثناياي پايين و همچنين نزديك شدن قسمتي از روي زبان به لثه دندانهاي بالا تلفظ مي شود . و به دليل آنكه سر زبان در تلفظ آن دخالت دارد به حرف اَسَلي مشهور است.

سين

اين حرف مانند « زاء » از نزديك شدن سر زبان به پشت دندانهاي ثناياي پايين و همچنين نزديك شدن قسمتي از روي زبان به لثه دندانهاي پيشين بالا تلفظ مي شود ، و به حرف اَسَلي نيز مشهور است.

شين

حرف « شين » از مابين وسط زبان و وسط دهان به تلفظ در مي آيد و همانند « جيم » به حرف شَجًري مشهور است.

صاد

اين حرف همانند « زاء » و « سين» از نزديك شدن سر زبان به پشت دندانهاي ثناياي پايين ؛ و همچنين نزديك شدن قسمتي از روي زبان به لثه دندانهاي پيشين بالا تلفظ مي شود و به حرف اسلي نيز مشهور است.

ضاد

حرف ضاد از برخورد كنارة زبان به دندانهاي اضراس ( بالا ) تلفظ مي شود . اكثراً اين حرف از سمت چپ دهان و عده اي نيز از سمت راست دهان تلفظ مي نمايند . اداي آن از هر طرف كه آسانتر باشد بلامانع است( البته از سمت راست صحیح تر و از سمت چپ آسانتر است ).

حرف « ضاد » به حرف ضرسي مشهور است.
ضاد را به دلیل گستردگی مخرجش طولانی ترین مخرج می دانند.

طاء

حرف طاء يكي از حروف نطعي است كه همانند « تاء و دال » از برخورد روي سر زبان به بالاي دندانهاي پيشين بالا كمي متمايل به طرف سقف دهان تلفظ مي شود.

حرف طاء را به خاطر دارا بودن چهار صفت قوی( استعلا، اطباق، جهر، شدت ) قوی ترین حرف می دانند.

ظاء

حرف ظاء همانند « ثاء و ذال » از برخورد سر زبان به نوك دندانهاي پيشين بالا تلفظ مي شود و به دليل نزديكي مخرج آن به لثه دندان هاي پيشين بالا به حرف لثوي مشهور است.

عين

حرف « عين » همانند « حاء » با كمي غلظت از وسط حلق تلفظ مي شود . اين حرف نيز به حرف حلقي مشهور است.

غين

مخرج غين : حرف « غين » همانند « خاء » از نزديكترين نقطة حلق به دهان بدون گرفتگي صدا تلفظ مي شود . اين حرف نيز يكي از حروف حلقي است

ف

حرف « فاء » از برخورد نوك دندانهاي پيشين بالا به تَري ( شکم ) لب پايين تلفظ مي شود و به دليل دخالت لب زيرين در تلفظ آن ، به حرف شفوي مشهور است.

قاف

حرف « قاف » از برخورد انتهاي زبان بزرگ به نوک زبان كوچك كه نزديك حلق قرار دارد تلفظ مي شود و به دليل دخالت زبان كوچك در تلفظ آن ، به حرف لهوي مشهور است.( لهات یعنی زبان کوچک )
كاف

از برخورد انتهاي زبان بزرگ به ریشه زبان كوچك تلفظ مي شود ، و به دليل دخالت زبان كوچك در تلفظ آن به حرف لهوي مشهوراست.( کاف فارسی با عربی متفاوت است )

لام

حرف « لام » از برخورد سر زبان به پشت دندان های ثیایای بالا تلفظ مي گردد. اين حرف نيز به حرف ذولقي مشهور است.

ميم

كه از چسبيدن خشکی دو لب به يكديگر تلفظ می شود. حرف « ميم » يكي از حروف شفوي است
نون

اين حرف از برخورد سر زبان به لثة دندانهاي پيشين بالا به تلفظ در مي آيد. حرف نون نيز به حرف ذولقي مشهور است.

به دو حرف نون و میم « ذو مخرجین » نیز می گویند یعنی صاحب دو مخرج.
واو

حرف « واو» از بين دو لب و بدون برخورد با يكديگر به تلفظ در مي آيد. اين حرف نيز به دليل دخالت لبها در تلفظ آن ، به حرف شفوي مشهور است.

هاء

حرف « هاء » از حروف حلقي است و از اقصي الحلق يعني دور ترين نقطة حلق نسبت به دهان تلفظ مي شود. در واقع این حرف نیز در حنجره(قسمتی از حلق) و با نزدیک شدن تارهای صوتی به یکدیگر تولید می شود.

ياء

محرف « ياء » از مابين وسط زبان و وسط سقف دهان به تلفظ در مي آيد . اين حرف نيز از حروف شجري است.

نکته مهم: فقط دانستن علم مخارج حروف کافی نیست بلکه باید حروف و کلمات را در نزد استاد ماهر و متخصص فرا گرفت، البته در این راه می توان از نوار تلاوت اساتید مصری همچون استاد حصری و استاد منشاوی نیز بهره برد.  

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: